Halkalama çalışmaları, ornitoloji (kuş bilimi) araştırmalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. İlk kez 1889 yılında , Danimarkalı H.D. Mortensen tarafından Sığırcıklar üzerinde denenen bu yöntem günümüzde dünyanın pek çok ülkesinde yaygın bir şekilde uygulanmaktadır.
Her yıl Avrupa’da 3,8 milyon kuş halkalanmakta ve dünyada bugüne kadar 70 milyon kuşun halkalandığı tahmin edilmektedir. 100 yılı aşkın bir süredir yaygın bir şekilde uygulanan bu yöntem sayesinde, dünyada hiçbir canlı grubu için varolmayan, çok değerli bir bilgi kaynağı oluşmuştur.
Halkalama Çalışmaları Nasıl Yapılır?
Palazlanmamış yavru kuşları yuvada halkalayabilmemize rağmen, erişkin kuşları çeşitli yöntemlerle yakalamak gerekir. Halkalama çalışmalarında kuşları yakalamak için kullanılan en yaygın yöntem yaklaşık 300 yıl kadar önce Japonya’da keşfedilen sis ağlarıdır. Kuşların, çok ince, siyah, naylon iplikten yapılan bu ağları görmesi neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, sis ağlarının kullanılmaya başlanmasıyla birlikte halkalama çalışmaları bütünüyle hız kazanmış ve yapılan çalışmaların verimliliği artmıştır.
Kuşları yakalamak için sis ağların yanısıra, kafesler (özellikle kıyı kuşları için), canon ağları, balçatri (özellikle yırtıcı kuşlar için) ve Helgoland adı verilen büyük ağ sistemleri gibi farklı teknikler de kullanılır.
Kuşlar yakalandıktan sonra özel pensler yardımıyla ayaklarına halka takılır. Türlerin ayak kalınlıklarına uygun olarak farklı çaplarda halkalar kullanılır ve dünya çapında standarttır. Halkalar genellikle alüminyum ya da magnezyum-alüminyum alaşımıdır. Bu nedenle çok hafiftirler ve kuşların normal davranışlarında bir değişiklik yaratmazlar. Tüm markalama ve tekrar yakalama çalışmalarında temel kural, kullanılan markanın kuşun beslenme, çiftleşme, göç etme ve av olma olasılıklarında bir değişiklik yaratmaması gerektiğidir. Halka takıldıktan sonra özel rehber kitaplar yardımıyla kuş üzerinde çeşitli incelemeler ve ölçümler yapılır. Kuşun türü, yaşı, cinsiyeti belirlenir; kanat uzunluğu, ağırlığı, yağ ve kas miktarı gibi çeşitli ölçümler yapılır ve sonuçlar standart kayıt formlarına kaydedilir. Daha sonra bilgisayar ortamına aktararak istatistiksel değerlendirmeler yapmak mümkündür. Halkalanan ve ölçümleri yapılan kuşlar ise tekrar özgürlüklerine kavuşurlar.
Her halka üzerinde ayrı bir kod numarası ve her ülke için standart bir adres yazılıdır. Kod numarası bireylerin tanınması, adresleri ise tekrar yakalanan ya da ölü bulunan, halkalı bir kuşun hangi ülkede halkalandığının anlaşılabilmesi için önemlidir. Bu adres sayesinde, kuş ölü bulunduysa halkası ya da tekrar yakalandıysa kuş ile ilgili bilgiler ilk halkalandığı ülkedeki merkeze ulaştırılabilir. Örneğin, 1999 yılında, Hatay Belen Geçidi’nde avcılar tarafından bir dernek üyemize verilen halkanın, üzerindeki adres ve kod numarası sayesinde, Polonya’da o yıl halkalanmış bir Küçük Orman Kartalı yavrusuna ait olduğu öğrenilebilmiştir. Sizler de halkalı bir kuş bulursanız lütfen Kuş Araştırmaları Derneği ile iletişime geçiniz. O sayede belki o güne kadar bilinmeyen bir göç yolunun ortaya çıkarılmasına ya da o türün korunmasına katkıda bulunabilirsiniz.
Halkalama Çalışmalarının Amaçları
Halkalama çalışmalarının ilk başladığı yıllarda, temelde kuş göçlerinin ve dağılımlarının araştırılması amaçlanmıştır. Yıllar boyunca göç üzerine yoğunlaşan çalışmalar sonucunda özellikle Avrupa-Afrika arasında göç eden bir çok kuş türü için göç rotaları, kışlama alanları ve göç takvimleri belirlenmiştir. Göç ile ilgili bu çalışmalar son yıllarda daha çok göçmen kuşların korunmasına yönelik projelere ışık tutmaktadır. Çalışmalar sonucu elde edilen veriler sayesinde, kuş türlerinin habitat çevrelerini ortaya çıkarmak, göç yolları üzerinde konakladıkları dinlenme ve beslenme alanlarını öğrenerek korumada öncelikli bölgeleri belirlemek ve türlerin farklı göç stratejilerini ortaya çıkararak, türlere göre farklı koruma önlemleri geliştirmek de mümkün olmaktadır. Ayrıca, yağ ve kas miktarlarının ölçülmesi ve kuşların göç yolları üzerindeki farklı istasyonlarda yinelenen bu ölçümlerin karşılaştırılması sonucunda, kuşların göç sırasında karşılaştıkları fizyolojik problemler de anlaşılmaktadır.
Türkiye’de Kuş Halkalama Çalışmaları
Birçok kuş türü için önemli göç yolları üzerinde bulunmasına rağmen Türkiye’de bugüne kadar düzenli ve kapsamlı halkalama çalışmaları gerçekleştirilememiştir. Özellikle Kızılırmak, Göksu ve Çukurova deltaları başta olmak üzere değişik bölgelerde kısa dönemli halkalama çalışmaları yurtdışından gelen araştırmacılar tarafından yapılmıştır.
Ulusal düzeyde ilk halkalama programı için girişimler, Kuş Araştırma Derneği tarafından Mayıs 2001’de başlatılmıştır. Pilot düzeyde halkalama çalışmaları ODTÜ Biyoloji Bölümünün de katılımıyla başlamış ve yıl içinde 42 türden 362 kuş halkalanmıştır.
Ayrıca, halkalama çalışması yapmak isteyen kuş gözlemcileri ve araştırmacıları için derneğimiz tarafından teorik halkalama kurslarının düzenlenmesi planlanmaktadır. Web sayfamız üzerinden yapılacak duyurular yoluyla bu kursları takip edebilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder